قرآن یک سلسله محفوظات ذهنی و یک مجموعه مفاهیم اعتباری نیست و این‌گونه نیست که به طور مثال یک سلسله مباحثی را در ذهن خود نگه داریم و بگوییم که قرآنی شدیم! قرآن به طور کامل با حیات بشری کار دارد یعنی این‌گونه نیست که ما یک سلسله محفوظاتی داریم، قرآن را حفظ می‌کنیم، قرآن را می‌خوانیم و تجویدی عمل می‌کنیم و نتیجه بگیریم که ما صاحب زندگی قرآنی هستیم، هرگز این‌گونه نیست.
به فرموده قرآن «ٱستجِيبُواْ لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُم لِمَا يُحيِيكُم...»، آیت‌الله جوادی بارها خطاب به مردم گفته‌اند که ما بنا داریم حیات جدیدی برای شما ایجاد کنیم و این حیات همان‌گونه که ما حیات نباتی و حیات حیوانی داریم، شما را به دو نوع دیگر از حیات آشنا می‌کنیم، اول حیات انسانی و دوم حیات الهی. در حیات انسانی ما اولیات انسانیت را به شما می‌آموزیم، ما به شما یاد می‌دهیم که راه صداقت، راه امانت، راه درستی، راه طهارت و پاکی کدام است. این مسائل اولیاتی است که انسان با آنها انسان است، چون انسان از نقطه عقل آغاز می‌شود، تا زمانی که شهوت و غضب، هوا و هوس و ادراکات حسی است که به طور مشترک در نبات و حیوان هم وجود دارد، از آنجایی که عقل در وجود انسان است، انسانیت شکل می‌گیرد، ولی جنبه عقلانی بشر هم جنبه ابتدایی یا متوسط بشر است و باید ما با جنبه‌های الهی آشنا شویم، آنجایی که خدای عالم خود را معرفی می‌کند و می‌فرماید من چه چیز را دوست دارم؛ «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ»؛ احسان و اکرام را دوست دارد، وقتی می‌فرماید: «ٱقرَأ وَرَبُّكَ ٱلأَكرمُ» یعنی می‌خواهم انسان را براساس حیات کریمانه بپرورانم. برای انسانیت حرمت و جایگاه کریمانه قائل است و می‌فرماید: «وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ» باید دانست این حیات کریمانه چگونه امکان‌پذیر است؟ این حیات نیازمند به تبیین است، یعنی ضمن اینکه تفسیر می‌خواهد، تبیین هم می‌خواهد و تفسیر تسنیم یک پله بالاتر از تفسیر است و به سمت تبیین حرکت می‌کند، یعنی حقایق الهی را از پرده‌های قرآنی باز و روشن می‌کند و یک بیانی را برای بشر ایجاد می‌کند که بشر نوع دیگری از زیست را تجربه کند.
وقتی می‌خواهیم نقاط مشترک را ذکر کنیم، تلاش آن است که بگوییم مثلا" نبات این است و حیوان آن است و انسان آن دیگر. ولی خدا نقطه مشترک انسان را با نبات و حیوان قرار نمی‌دهد بلکه نقاط مشترک را بین انسان و مَلک قرار می‌دهد. آیت‌الله جوادی در تعریف انسان می‌گویند: «انسان حی متأله مائت» است، این عبارت یعنی چه؟ یعنی انسان یک موجود نمیر و زنده است، حیوان نیست، حی است و حی یعنی یک موجود فرشته و مَلک. نقطه اشتراک را با نبات و حیوان قرار نمی‌دهند که ما بگوییم الانسان حیوان الناطق، بلکه الانسان حی متأله. خدا هم وقتی می‌خواهد در مقام توحید سخن بگوید، می‌فرماید: «شَهِدَ ٱللَّهُ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ وَٱلمَلَـٰٓئِكَةُ وَأُوْلُواْ ٱلعلم»؛ یعنی انسان‌ها را در صف فرشته‌ها و ملائکه قرار می‌دهد. بنابراین ما نیازمند به نوعی از تفسیر هستیم که این تفسیر بتواند هم انسانیت ما را به اوج برساند و هم ما را از مرحله انسانی به یک مرحله ملکی و الهی ببرد و این نیازمند به تفسیر دیگری است که تلاش سالیان آیت‌الله جوادی آملی در تفسیر تسنیم به طرح این مسائل را مربوط می‌شود.
ایکنا _ همگان می‌دانند که آیت‌الله جوادی آملی سال‌های سال در رسانههای عمومی و همچنین منابر سخنرانی با مردم از قرآن و جامعه سخن گفته‌اند و با وجود آنکه حکمت و فلسفه از سویی و فقه و اصول از دیگر سو در شخصیت دانشی و حوزوی ایشان مواج است، ولی امکان بهره‌مندی از سخن را برای مخاطب خویش فراهم آورده‌اند، مسائل در تسنیم چگونه مطرح شده است آیا این شرح و بسط برای مخاطب عام نیز جای فهم دارد؟
البته که می‌دانیم هیچ میدانی از معرفت نیست مگر اینکه فاتح آن میدان «قرآن» است. شما مسائل تاریخی را نگاه کنید از اول پیدایش این بشر (این نوع از بشر) را آفرید که مطابق آیه ۳۰ سوره مبارکه بقره «إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً» و گفت‌وگوی ملائکه و جریان شیطان، جریان حضرت آدم و آفرینش آدم و ... می‌دانیم که بزرگترین جریان‌های تاریخی را بدون اینکه حیث تاریخی به آن بدهد اصالت انسانیت را مطرح می‌کند، ریشه انسان را مطرح می‌کند، اراده‌ای که خدا نسبت به انسانیت داشته است را مطرح می‌کند.
در جلد دهم تسنیم، طی ۷۰۰ صفحه به طرح و تفسیر ۱۰ آیه پرداخته شده است، در آن مجال در باب آیه «إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةًو...» مسئله خلافت انسان است که از جمله مسائل فوق‌العاده پیچیده تفسیری و قرآنی است و بنا دارد جایگاه انسان را مطرح کند؛ بسیار جای دست‌اندازی است و از نظر کار تفسیری هم چندان بدان پرداخته نشده است، استاد در این زمینه خیلی تلاش کردند و خدا را شکر در یک شرایط سنی و ااحوالی بودند که توانستند تا عمق قضیه و تا آنجایی که تاکنون راه داشته است، بحث را جلو ببرند و انسان را به جهان معرفی کنند.
امروز مکتب اومانیزم چه تعریفی از انسان دارد؟ انسانیت را فروکاسته است، انسانیت را در حد عالم طبیعت آورده در حالی که آیات مربوط به خلافت انسان در قرآن، انسان را به اوج می‌رساند و به مقام خلافت الهی نزدیک می‌کند. اگر ما بخواهیم فرق مکتب اومانیزم با مکتب فروغ‌بخش اسلام بدانیم باید در این دو حوزه تحقیق کنیم؛ چون انسان محور همه معارف است باید به جایگاه او در دو مکتب نگاه کنیم.
با نظر به دریای تسنیم وسیع باید گفت، اراده‌ای که استاد جوادی داشتند به لطف الهی تا حد زیادی محقق شد، هم به لحاظ مسائل علمی که در حوزه قرآن مطرح است به دلیل وجود چالش‌های کلامی، فلسفی و عرفانی بسیار سنگینی که در این مسیر وجود داشت، مخصوصا مسائل کلامی، بحث‌های اهل اشاعره و معتزله و دیگر نحله‌های کلامی و مکتب تشیع. باید مکتب تشیع به لحاظ کلامی از عقائد خود صیانت و پاسداری کند و این کار انجام شده است، یعنی در قرآن آیات الهی که مربوطه به مباحث اعتقادی توحید، نبوت، معاد، جلوه‌های الهی، اسمای الهی و معارف است به حد اعلایی که تاکنون راجع به بحث شده در این اثر بدان توجه شده است. آیت‌الله جوادی چند بار گفته‌اند ما تمام کتاب‌های تفسیری از بدو نگارش تاکنون، اعم از شیعه و سنی را دیدیم و بررسی کردیم، هیچ کتابی را فروگذار نکرده‌ایم، همه آنها دیده شده و برآیند آنها مبتنی و براساس مبانی این اثر خلق شده است.
خیلی‌ها به سراغ قرآن می‌روند ولی دستشان خالی است، توانی برای بهره‌مندی از دریاری آن ندارند! به دلیل اینکه توان علمی آن را ندارند، چون قرآن یک کتاب عادی نیست و فوق‌العاده عمق و بحر عمیق و وسیعی دارد، هرچه انسان دانش بیشتری داشته باشد در فراگیری معارف قرآنی موفق‌تر است. از باب نمونه یک ادیب بخواهد سراغ قرآن برود و یا یک انسان عامی که آشنای با ادبیات عرب نیست برود، آن فردی که فصاحت، بلاغت، معانی، بیان و بدیع و این فنون مختلف ادبی را می‌داند، وقتی در مقابل دریای قرآن می‌رود خود را جمع می‌کند. هچنین است کسی که متکلم، حکیم، عارف و فقیه باشد. در قرآن کریم تقریبا ۵۰۰ آیه تقریبا در باب آیات الاحکام داریم، فقیهانه به سراغ این آیات رفتن خیلی متفاوت است با کسی که ترجمه کند «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا وَأَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُواْ ٱلزَّكَوٰةَ؛ نماز را به پا دارید و زکات بدهید...» اما در تفسیر فقیهانه مفسر اطلاقات آیه، خواص و مباحثی که ضمن این‌گونه از بحث‌ها در مباحث فقهی مطرح است را بررسی می‌کند. همین‌طور است در بحث‌های کلامی چالش‌های بسیار مهمی در مسائل کلامی داریم، اهل تسنن بسیار مسائل اعتقادی متفاوت با ما دارند، خصوصا در مباحث ولایت و امامت. بنابراین آیت‌الله جوادی آملی به لطف الهی با دست پر خدمت قرآن رفت تا ظرفیت خود را به حد اعلی برساند و بعد معارف را احصا کند.
آقای عثمان التویجری، مدیرکل آیسیسکو سال ۱۳۸۵ وقتی «تسنیم» به عنوان اثر برگزیده جهان اسلام معرفی شد، در نامه‌ای خطاب به استاد جوادی نوشتند: آیت‌الله جوادی آملی نادره دوران، علم فلسفه، کلام و عرفان را در خدمت فهم قرآن به کار گرفته است، هنر ایشان این است که حکیم، متکلم، فیلسوف و فقیه بود اما وقتی سراغ قرآن می‌رفت «صفر» بود، این خیلی مهم است. ظرفیت و دانش خود را هرگز بر قرآن تحمیل نکرد بلکه به عنوان یک ظرفی محیا تا بتواند این معارف را در تفسیر خود جای دهد، از آن بهره برد.
ایکنا _ چه اندیشه‌ای برای بین‌المللی شدن تفسیر تسنیم دارید؟
بارها و بارها استاد جوادی فرمودند که خودِ قرآن خودش را معرفی می‌کند و می‌فرماید: هدی للعالمین، من یک کتاب جهانی هستم، ما نباید قرآن را مصادره کنیم، سنی و شیعه کنیم و متأسفانه ما این کار را می‌کنیم، از اینکه ما برخوردار از قرآن هستیم یک بحثی است، از اینکه قرآن خطابش جهانی است یک بحث دیگر است. ما الان قرآن را مصادره کردیم در حالی که قرآن عمده سخنانش به جهانیان است، خطاب «يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَىٰ رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ» یا آیه «يَـٰٓأَيُّهَا ٱلإِنسَٰنُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ ٱلکرِيمِ» این خطاب‌های انسانی متوجه کیست؟ می‌فرماید: یا ایها الناس! اگر به انسان است یعنی فرد فرد انسان، یا ایها الناس است یعنی مجتمع انسانی، خیلی خطاب‌های قرآنی ناظر به حیات اجتماعی جامعه جهانی است و ما متأسفانه چون نتوانستیم این پیام‌های جهانی را بگیریم، تفسیر و خوانش شیعی از قرآن ارائه دادیم، دیگران هم تفسیر سنی ارائه دادند و قرآن را مصادره کردیم و جهان را از قرآن محروم کردیم.
آیت‌الله جوادی آملی با این تفسیر خطاب‌های جهانی قرآن را به جهان معرفی کرد. استاد بارها فرمودند که سخنان قرآن در سه حوزه است؛ محلی، منطقه‌ای، جهانی و بین‌المللی. محلی همین عبارات «یا ایها الذین امنوا» را شامل می‌شود، منطقه‌ای خطاب‌های «یا اهل الکتاب» است و تأکیدات جهانی «یا ایها الناس یا ایها الانسان» و ... است. استاد جوادی کاملا التفات به این خطاب‌های سه‌گانه قرآنی داشتند و این جنبه‌های جهانی را به مراتب برجسته‌تر برای مخاطبان جهانی ارائه کردند. تفسیر تسنیم کاملا ظرفیت دارد که برای جهانیان ارائه شود.
ایکنا _ توصیه شما برای رسانه‌ای کردن مفاهیم تفسیر تسنیم و کمک به اجتماعی‌سازی قرآنی از سوی رسانه‌ها چیست؟
بی‌تردید رسانه‌ها در این زمینه خیلی نقش دارند، رسالت رسانههای امروز بسیار سنگین است، در عین حالی که ما به هر حال مباحث رسانه‌ای را جذاب‌تر و قابل ارائه می‌بینیم اما باید به عمقش هم توجه کنیم، متأسفانه رسانه‌ها امروز خیلی سطحی و گذرا عمل می‌کنند و بیشتر به زرق و برق‌ها توجه می‌کنند، به مطالبی که چشمگیر باشد، اما عمق‌گرا و درون‌گرا نیستند و توجه کمتری به باطن می‌کنند و سعی نمی‌کنند جلوه‌های عمیق مفاهیم را برجسته کنند، شاید سخت باشد ولی ارزش پرداختن دارد.
آیت‌الله جوادی می‌فرماید: ما توده مردم داریم و خواص داریم و اخص. امروز رسانههای ما فقط مربوط به عوام هستند. رسانه برای خواص و اخص بسیار کم وجود دارد. چراکه به دنبال مشتری و مخاطب، به دنبال شمارگان و تیراژ هستند. وقتی مثلا می‌گویند این روزنامه ۱۰۰ هزار نفر خواننده دارد و آن دیگر روزنامه ۵۰ هزار، یعنی دقت و حواسشان به این اعداد است، نمی‌دانند که این ۱۰۰ هزار نفر چه کسانی هستند و آن ۵۰ هزار چه کسانی؟ و چون این فرهنگ کنونی حاکم بر رسانه‌هاست تلاش نمی‌کنند که عمق‌یابی کنند و مباحث را عمیق‌تر بهش توجه کنند.
تسنیم ۴۰ سال است که در مجال فرهنگی کشور کار می‌کند و رسانه‌ها شاید بسیار بسیار اندک بدان پرداختند، چون که می‌گویند سخنان آیت‌الله جوادی سنگین است، نه، این‌گونه نیست، ایشان تمام تلاششان این است که اگر یک برهان عقلی سنگین دارند، یک شاهد نقلی روشنی هم کنارش بگذارند، شما کتاب‌های ایشان را ملاحظه کنید، می‌بینید در سه سطح سخنانشان را مطرح می‌کنند، برای اخص حرف می‌زنند، برای خواص هم و برای توده حرف می‌زنند و این رسانه‌ها هستند که باید عمق‌یابی کنند و سطح این مطالب را بیابند و قابل ارائه کنند و اجازه بدهند مردم یک مقدار عمیق‌تر رشد کنند، رسانه باید کاری کند که مباحث قرآنی در بدنه اجتماع و سر سفره مردم جای بگیرد. و آرام آرام این مفاهیم در نگاه، در خلوت، در جلوت، در معاشرت و ارتباطات، در تربیت فرزندانشان و در خانوادهایشان و... راه پیدا کند. کم نیست معارفی که در این زمینه‌ها و از سخن قرآن در تسنیم آمده باشد.
شاید بیش ۳۰۰ دانشجو برای پایان‌نامه دکتری و کارشناسی‌ارشد به مباحث قرآنی «تفسیر تسنیم» مراجعه کردند و موضوع تحقیقشان بحث‌های تفسیری آیت‌الله جوادی آملی است. رسانه‌ها در این میان کجا هستند؟ چرا نمی‌آیند این پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها را ببینند و مقداری سخنان این تحقیقات را عملیاتی‌تر وارد صحنه زندگی مردم کنند؟ به نظر می‌رسد با تورق و بررسی این ۳۰۰ تا ۴۰۰ تحقیق دکتری و کارشناسی‌ارشد دانشگاهی شاید ۱۰ موضوع پیدا شود که امکان پردازش سناریوی رسانه‌ای خوب در حوزه‌های اخلاقی و تربیتی برای جامعه در آن موجود باشد. ما انتظار نداریم که تفسیر تسنیم با همان بزرگی و سنگینی ادبیات قرآنی، وارد جامعه شود، بلکه انتظار داریم رسانه‌ها به عنوان پل ارتباطی بین حقایق قرآنی و جامعه نقشی فرهنگی ایفا کنند.
به طور طبیعی آیت‌الله جوادی آملی وقتی صحبت از خطاب‌های جهانی قرآن یا مباحث فوق‌العاده توحیدی دارند، نمی‌توانند این بحث‌های سنگین را به صورت عام و برای جامعه مطرح کنند، اما هنرمندان عرصه رسانه می‌توانند این کار را به شکل شایسته‌ای انجام دهند. اگر رسانه‌ها مقالات و پایان‌نامه‌هایی که دختران و پسران جامعه دانشگاهی یا حوزوی ما نوشته‌اند، را از دست خاک در دل کتابخانه‌ها نجات دهند و تورقی در آن داشته باشند، بی‌شک مباحث خیلی خوبی برای تولید رسانه‌ای از آن استخراج می‌شود.
برای مثال تسنیم ۲۰ جلد به صورت تفسیر موضوعی قرآن کار کرده است، یک جلد از آن ۲۰ جلد درباره ادب انبیا در قرآن کار شده است، ادب انبیا یعنی ادب انسانی که خدا به آنها تعلیم داده است، ما کجا این ادب را داریم؟ وقتی این کار به شکل مجموعه آمده و آماده است، جای افسوس است که در رسانه‌ها و برای عمومی‌سازی بدان نپردازند. معتقدم که اگر رسانه‌ها خود را وارد این عرصه کنند و به منبع اصیل قرآنی متصل شوند، می‌توانند دریچه‌های جدید و متفاوتی را به روی بشر بگشایند، پس از آن به سراغ کسانی که در این رابطه قلم و قدم فکری زدند و سعی کردند این حرف‌ها را با پرده‌های نازک‌تری به سمت جامعه بیاورند، بروند.
می‌تواند زمینه تولیدمحتوای بسیار خوبی را در رسانه‌ها ایجاد کند، در این رابطه متأسفانه آنچه برای رسانه‌ها جذابیت دارد، مباحث سیاسی و بعضا" مسائل اجتماعی است اما از مباحث اعتقادی و درونی در بحث‌های فرهنگی، تربیتی، اخلاقی، انسانی و الهی دورند و این مفاهیم در حقیقت مباحثی است که باید از لابلای تفسیر تسنیم درآورد و به دست مردم رساند.
منبع :
خبرگزاری ایکنا
بنا به توصیف قرآن کریم از بهشت، بهشتیان در باغ‌های پر نعمت الهی بر کرسی‌های خود می‌نشینند و از شرابی سر به مُهر به نام رحیق سیراب می‌شوند. مُهری که بر این شراب نهاده شده از مُشک است و قرآن دسترسی به آن را سزاوار رقابت و مسابقه می‌داند. این شراب در آمیخته با تسنیم است و تسنیم چشمه‌ای است که مقربان خدا از آن می‌نوشند.