نشست  علمی «چالش ادراک ذات الهی در عرفان اسلامی و راه برون رفت از آن» برگزار شد

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی اسراء، نشست علمی«چالش ادراک ذات الهی در عرفان اسلامی و راه برون رفت از آن» در بنیاد بین­ المللی علوم وحیانی اسراء در تاریخ 29 آذر 1397 با ارائه­ ی مدیرگروه فلسفه پژوهشگاه معارج، ناقدین و مدعوین محترم در طبقه دوم و در سالن جلسات برگزار شد.

در ابتدای این جلسه حجت الاسلام و المسلمین دکتر روح­ الله سوری به بیان دیدگاه ­های خود پرداخت و بیان داشت: ذات الهی از دیدگاه عارفان «وجود لا بشرط مقسمی» است که به هیچ قیدی (حتی قید اطلاق) مقید نیست. در حالی­که ادراک، همواره به اشیاء متعین و متناهی تعلق می­گیرد و از این رو برخی عارفان در برخی سخنان خویش هرگونه ادراک از ذات حق را نفی می­کنند، گرچه در سخنان دیگری ذات را با احکامی چون نامتناهی و نامتعین ویژه کرده­ اند که لازمه آن ادراک پذیری ذات ولو به گونه­ ی اجمالی است. نشست کنونی در پی رفع این متناقض ­نما است.

وی ادامه داد: مقام احدیت (وجود بشرط لا) که برترین تعین هستی است، از عروض سلب بر حقیقت هستی پدید می ­آید. بنابراین در کنه مقام احدیت، گونه ­ای برون­ نمایی نهفته است که به ورای احدیت (ذات غیبی حق) اشاره می­کند. ازاین­رو مفاهیمی که برای ذات به کار می­روند اشاره کننده­ اند نه حکایت­ گر. بنابراین عارفان، آنگاه که ذات حق را ادراک ­ناپذیر می­دانند، ادراک بی واسطه ذات را نفی می­کنند و آن­گاه که ادراک اجمالی ذات را می­ پذیرند اثبات ذات از دریچه احدیت را اراده کرده­ اند. البته ادراک اجمالی ذات تفسیر­های دیگری دارد که مخدوش می­ باشند.  

در ادامه، حجج اسلام عسکری سلیمانی امیری و علی امینی­ نژاد به عنوان ناقد علمی، نقدهای ساختاری، شکلی و محتوایی خودشان را بر این دیدگاه بیان کردند.

ناقد اول: استاد سلیمانی امیری

1. همه حکیمان ذات حق را وجود بشرط لا نمی­ دانند و برخی مانند ملاصدرا ذات را همان وجود لابشرط مقسمی می­ دانند.

2. حکم بر ذات به لا بشرط مقسمی گونه­ ای پذیرش ادراک است.

3. برهان بر ادراک­ ناپذیری به منزله ادراک­ پذیری است.

4. برخی براهین فلسفی (وجود لا بشرط مقسمی) را اثبات می ­نماید.

ناقد دوم: استاد امینی ­نژاد

1. لا بشرط مقسمی، همه احکام را داراست.

2. دو گونه معرفت داریم: المعرفه بوجه الشی و معرفه الشی بوجهه. اولی محال و دومی جایز است و در همه اسماء و ظهورات حق روی می­دهد.

3. لا بشرط مقسمی در همه اقسام هست و ادراک او بسیار نزدیک و دم دستی است.

در ادامه حجت الاسلام و المسلمین سوری، به نقدهای ایراد شده پاسخ داد و بیان داشت:  

پاسخ ناقد اول:

ملاصدرا تا هنگامی­ که به تشکیک وجود پایبند است، ذات حق را برترین مراتب نظام تشکیکی یا همان وجود بشرط لا می­داند. حتی پس از عبور از تشکیک و گرایش به وحدت شخصی، ملاصدرا به تبع قیصری تعبیر وجود بشرط لا را برای ذات الهی به کار می­برد. بنده در مقاله­ ای که توسط مجله پژوهشی معرفت فلسفی پذیرفته شده و در نوبت چاپ است، این بحث را به تفصیل پی گرفته­ ام.

نقد دوم وسوم، موید دیدگاه مختار است؛ زیرا در لابلای سخنان بنده اشاره شد که ادراک­ ناپذیری مطلق با چالش­ هایی روبرو است و باید تکمیل شود.

درباره نقد چهارم باید گفت: براهین فلسفی تا هنگامی­ که بر تشکیک وجود استوارند توان اثبات وجود لا بشرط مقسمی را ندارند. مگر اینکه مانند برهان بنده از تشکیک عبور کند.

پاسخ ناقد دوم:

لا بشرط مقسمی همه احکام را به واسطه تعین­ هایش داراست نه بی­ واسطه. احکام بی ­واسطه او بر پایه مفاهیمی اشاره ­کننده شکل گرفته که دانش چندانی از موضوع به دست نمی ­دهد. برای نمونه موجود بودن، تنها به معنای محض و صرف آن بر ذات حق بار می­شود. در نتیجه هنگامی ­که می­گوییم: «وجود لا بشرط مقسمی موجود است»، در واقع گفته ­ایم: «وجود لا بشرط مقسمی، وجود لا بشرط مقسمی است».

نقد دوم در واقع تأیید روشی است که این پژوهش برای اثبات ذات، درپی گرفته است؛ زیرا ما نیز از راه وجه اعظم خدا (مقام احدیت) ذات حق را اثبات نمودیم.

مطلق بما هو مطلق در اقسام نیست، بلکه ظهور مقیدِ او در اقسام است. بنابراین شناخت اسماء و ظهورات، شناخت ذات بما هو ذات (مطلق بما هو مطلق) را به دست نمی­ دهد.

آن­چه عرصه گیتی را پر نموده ظهور فراگیر ذات است، نه خود ذات؛ «اینما تولوا فثم وجه الله». ما با بررسی عقلی و شهودی اشیاء به شناخت بی­ واسطه فیض منبسط دست می­ یابیم و شناخت ذات روش دیگری می ­طلبد.

همچنین حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدمهدی گرجیان به عنوان داور نشست و حجت الاسلام دکتر رضا ملایی به عنوان دبیر علمی نشست نیز به نقطه نظرات خود در این باره پرداختند.

در پایان این نشست سوالاتی از جانب حضار و مدعوین مطرح شد که ارائه ­دهنده نظر به این سوالات پاسخ گفت.