هيچ ستاره‌اي در آسمان انديشه انساني پرفروغ‌تر از شمس وارهٴ ‌«‌توحيد» نيست. توحيد، اوج عروج سالكان عاشقي است كه دلخسته دلدار، شيفتهٴ ديدار و والهٴ لقاي بي‌مانند اويند.
هيچ معرفتي را ياراي نيل به بلنداي معارف توحيدي و عرفانِ صفات و اسماي الهي نيست، بلكه معرفت اصيل همواره از آبشخور زلال توحيد سيراب است و هر انديشه‌اي كه از چشمه‌سار خورشيد سان وحدت الهي سيراب نگشته و از آن دور ماند، در ويرانهٴ ضلالت و تاريكخانهٴ غوايت مايهٴ سقوط و هلاكت است.
از اين رو، تمام تحريف هاي فكري و انحراف‌هاي عملي، پايه در بي‌معرفتي نسبت به توحيد و فرورفتگي در وادي تيه شرك داشته و همان‌طور كه تنها توحيد سعادت آفرين است، تنها شرك شقاوت‌زاست و نگونبختي به همراه دارد.
همان‌گونه كه اصل وجودِ يگانه و هستي يكتاي الهي مايهٴ حيات و عامل قيام جهان و جهانيان است و همهٴ هستي به حيّ قيوم تكيه و اعتماد دارد، تمام انديشه‌هاي اصيل و افكار قويم، مرهون وابستگي و پيوستگي به انديشهٴ توحيدي است.
خداوند بي‌عديلي كه تنها عجز معرفت او و اقرار به ناتواني در شناخت او وسيلهٴ قرب و عامل نجات است، هيچ كلامي را برتر از توحيد نيافريد و هيچ سخني را به عظمت و جلالت ‌«‌لا إله إلاّ الله» نياورد كه رسول گرامي اسلام(صلّي الله عليه وآله وسلّم) فرمود: نه من و نه احدي پيش از من، مثل ‌«‌لا إله إلاّ الله» نياورده است؛ قال رسول الله(صلّي الله عليه وآله وسلّم): ‌«‌ما قلتُ ولا قال القائلون قبلي مثل لا إلهَ إلاّ الله» . اين كلام حكايت از حقيقت بي‌نظير توحيد دارد.
نخبگان موحّد، توحيد را كه معارج بلند و مدارج والايي است از منظرهاي مختلف مورد تأمّل قرار داده و پيمايشگران طريقت مُثلاي توحيد، از راه‌هاي گوناگوني به آن نزديك شده‌اند؛ عدّه‌اي با سلّم عقل و عدّه‌اي با تسليم قلب و عدّه‌اي با سلاح علم، هر يك از اين درياي عميق و بي‌کرانه بهره‌ها برده‌اند، ليكن هرگز ظرفيّت فوق العاد‌‌هٴ وحي، خصوصاً وحي قرآني را موازنه‌اي با ابزارهاي معرفتي طبيعي و وراي طبيعي نيست، بلكه استقامت و صلابت و ميزان بودن اين نوع معرفت آسماني، افق‌هاي روشن و هدايتگري را در برابر چشمان عقل و قلب مي‌گشايد.
يكي از مهمترين، بلكه برترين و ضروري‌ترين معرفت، توحيد قرآني است كه هم ساحت الهي و جناب روبوبي را به درستي تبيين مي‌كند و هم راه قرب و طريق نزديكي به اين جايگاه خطير و عظيم را به زيبايي هدايت مي‌كند.
حضرت استاد آية الله جوادي آملي كه انس با قرآن و حشر با معارف والاي آن، حقيقت وجودي و ساختار معرفتي و معنوي ايشان را تشكيل مي‌دهد، اوّلين اثر بعد ازمعرّفي و شناخت قرآن (تفسير موضوعي ج 1 ـ قرآن در قرآن) را به اين اثر ويژه اختصاص داده و بسياري از مباحث عمده توحيد را از منظر قرآن مورد تبيين، تحليل و تعليل قرار داده و منظرهاي مختلف فلسفي و عرفاني را در خدمت معرفت قرآني آورده‌اند.
در اين كتاب پس از طرح مباحث كلي توحيد، در سه بخش، و طي فصولي متعدد مباحث قرآن و راه‌هاي شناخت، براهين توحيدي قرآن، مراتب توحيد، توحيد در ذات، توحيد در اسما و صفات، توحيد افعالي، توحيد عملي، موحدان در قرآن، نفي شرك انواع شرك، گروه‌هاي مشرك، موجبات و پيامدهاي شرك را مورد ملاقه قرار مي‌دهد.
در پايان، از مجموعهٴ دوستاني كه در مؤسسه تحقيقاتي اسراء در جهت تحقيق و تنظيم اين اثر تلاش مجدّانه داشته‌اند، به خصوص از حجج اسلام سيدمحمد غروي، محمد حسين الهي‌زاده، حسين شفيعي، حيدر علي ايّوبي و رحيم بديعي سپاسگزاري مي‌شود.